Natuurlijk beheerst corona de actualiteit. Voorlopig weten we nog niet hoelang er hinder zal blijven van alle beperkingen die het bestrijden van de epidemie met zich meebrengt. Er breekt echter een moment aan dat het weer ‘business as usual’ zal worden. Of toch niet?
De geschiedenis leert dat dit soort grote maatschappelijke en economische schokken onherroepelijk tot structurele veranderingen gaan leiden. Dit kan ten goede zijn, zoals de sociale en economische hervorming door de New Deal van Roosevelt na de grote depressie in de VS. Maar ook ten kwade, zoals de opkomst van het fascisme in sommige Europese landen als reactie op dezelfde economische crisis.
Het kan daarom geen kwaad om nu al na te denken over de mogelijke structurele gevolgen voor onze economie en de kansen om tijdig bij te sturen. We kunnen dit op ons af laten komen of zelf de regie nemen. Ik ben voorstander van een gestuurde reactie om zo deze crisis te gebruiken om er op sommige terreinen beter uit te komen. Maar hoe pak je dat aan? En wie kan straks het voortouw nemen om de lijnen uit te zetten? Het merendeel van de bedrijven heeft het immers voorlopig te druk met het hoofd boven water houden. De aandacht van overheden zal vooral gericht zijn op het opvangen van de eerste effecten van de crisis. Alleen een gezamenlijke aanpak zal gaan werken en dit vraagt om nieuwe accenten in de bestaande coalities van bedrijven, overheden en kennisinstellingen.
Ondanks de geweldige prestaties in de levensmiddelenlogistiek is pijnlijk duidelijk geworden dat de productieketens in deze omstandigheden bijzonder kwetsbaar zijn. Onder invloed van kostenreducties is de mondialisering van ketens mogelijk te ver doorgeschoten. Er zijn veel risico’s zichtbaar geworden die dringend om een logistieke oplossing vragen. Ketens zullen opnieuw ingericht moeten worden, met mogelijk grote gevolgen voor het logistieke systeem. Als bijvoorbeeld een deel van de productie vanuit Azië teruggehaald wordt naar Europa, heeft dat direct effect op de volumes die door de mainports in Europa afgehandeld worden.
Bij de benodigde strategische heroriëntatie is het zinvol om te kijken welke oplossingen uit de wetenschappelijke wereld aangedragen kunnen worden. Het is in dit verband de moeite waard om aandacht te besteden aan de visie van Mariana Mazzucato, hoogleraar innovatie-economie aan de Universiteit van Sussex. Zij beschrijft in het boek ‘de ondernemende staat’ de belangrijke rol van de overheid bij het op gang brengen van nieuwe ontwikkelingen in de maatschappij. Eigenlijk is het advies van Mazzucato heel simpel: de overheid zet de missie uit en bepaalt de voorwaarden, en vervolgens gaat het bedrijfsleven aan de bak om die missie uit te laten komen. Overheden moeten hiervoor doelen durven stellen, zelf technologie inkopen maar ook optreden als investeerder. Nu al doen we dit door bijvoorbeeld het klimaatakkoord en hopelijk straks ook bij het herinrichten van onze economie.
Laten we nu al nadenken hoe we deze aanpak kunnen inzetten om de transitie naar meer betrouwbare logistieke ketens op gang te brengen en zo de gevolgen van een nieuwe pandemie te kunnen verminderen. Dan gaat het niet alleen om de populaire onderwerpen zoals dataplatforms of control towers, maar ook om de basis in productie en transport. Enkele vragen die nu al opkomen zijn: wat zijn de kenmerken van crisisbestendige ketens? Met welke partners kan ik grote verstoringen opvangen? En wat voor soort afspraken zijn hiervoor eigenlijk nodig? Etc, etc. Goed om daar juist nu al over na te denken!
Peter Colon, 7 april 2020
Gepubliceerd in Nieuwsblad Transport
